Zaterdag zag enkele van de grootste anti-overheidsprotesten in Turkije sinds de arrestatie van oppositieleider en burgemeester van Istanbul, Ekrem Imamoglu, minder dan twee weken geleden. Ozgur Ozel, de leider van Imamoglu’s Republikeinse People’s Party (CHP), die de demonstratie van zaterdag in Istanbul organiseerde, beweerde op X dat er 2,2 miljoen mensen in de menigte waren.
De meeste rapporten van de scène zeiden dat het aantal demonstranten tenminste in de honderdduizenden was. Demonstranten kwamen ondanks een verbod op bijeenkomsten, ernstige beperkingen op transportdiensten en een reële mogelijkheid van arrestatie.
Het begon allemaal op de ochtend van 19 maart. Terwijl Imamoglu zich klaarmaakte om aan het werk te gaan, hoorde hij dat hij op het punt stond vast te houden. Hij nam snel een videoboodschap op voor zijn supporters: “Honderden politie staan aan mijn deur. We staan tegen een enorm pesten, maar ik zal niet achteruitgaan”, verklaarde hij in de uitdagende boodschap. “Deze immorele en tirannieke benadering zal ongetwijfeld worden vernietigd door de wil en de veerkracht van onze mensen.”
Imamoglu werd overgebracht naar een politiebureau met een hoog beveiliging in Istanbul en werd later verplaatst naar de beruchte Silivri-gevangenis van Turkije aan de rand van de stad na zijn formele arrestatie op wat wordt gezien als verzonnen beschuldigingen van corruptie en terrorisme.
De arrestatie veroorzaakte een golf van massale protesten in Turkije, waardoor de grootste bedreiging voor de 22-jarige regel van president Recep Tayyip Erdogan vormde. Turkije heeft zulke grote protesten niet meer gezien sinds de Gezi -opstand van 2013 in Istanbul, wat resulteerde in een brutaal optreden door zijn regime.
Waarom is Erdogan bang?
Imamoglu werd dagen in hechtenis genomen dagen voordat van hem werd verwacht dat hij door zijn Republikeinse Volkspartij (CHP) werd gekozen als de presidentiële kandidaat van 2028. Al lang gezien als de belangrijkste politieke rivaal om Tayyip Erdogan te receperen, had Imamoglu nog vóór zijn detentie geleid in opiniepeilingen.
Aan de vooravond van zijn arrestatie verklaarde de universiteit van Istanbul Imamoglu’s diploma niet in aanmerking, waardoor hij niet in aanmerking kwam voor het presidentschap. Hoger onderwijs is een vereiste in Turkije voor presidentskandidaten.
De presidentsverkiezingen zijn echter pas in 2028 in het land verschuldigd en Erdogan komt niet in aanmerking om een derde termijn te lopen. Dus, waarom zou hij zich druk maken? Het antwoord is dat de meeste analisten en politieke waarnemers in Turkije geloven dat Erdogan de grondwet zal runnen en veranderen om zichzelf in aanmerking te komen. Hij weet dat de enige persoon die hem bij de stemming kan verslaan Imamoglu is.
Istanbul is belangrijk
Imamoglu is politiek scherpzinnig, kan zo populistisch zijn als Erdogan en heeft zijn verkiezingskracht bewezen door de kandidaten van Erdogan drie keer te verslaan bij de burgemeestersverkiezing in Istanbul, de grootste stad van het land en de economische motor.
Het verlies van Istanbul voor Imamoglu in 2019 was bijzonder vernederend voor de Turkse president. De verkiezingen werden geannuleerd en een nieuwe stemming werd besteld, maar alsof hij zout in de wonden van de president zou wrijven, werd Imamoglu herkozen met een nog grotere marge.
De overwinning van Imamoglu in de burgemeester van Istanbul voor de derde keer in 2024 bevestigde zijn positie als een formidabele politicus en bracht hem dichter bij het uitdagen van Erdogan’s greep op het topkantoor van Turkije.
Traditioneel controleert degene die Istanbul bestuurt ook Turkije. Erdogan zelf begon zijn politieke carrière in de stad en steeg naar het kantoor van burgemeester voordat hij de nationale leider werd.
Dit is ook de reden achter massale protesten. De meeste demonstranten behoren tot generatie Z, die zijn opgegroeid om alleen Erdogan te zien als de nationale leider. Ze zien nu een alternatief voor hem. Jongeren en anderen komen in grote aantallen uit omdat hun demonstratie niet langer beperkt is tot het registreren van hun protest tegen de arrestatie van Imamoglu, maar ook voor het redden van de democratie van Turkije zelf. Ze willen een einde maken aan de steeds autocratische heerschappij van Erdogan, waarin hij enorme invloed heeft gekregen op de rechterlijke macht, politie en militairen van het land.
Zoals hij in het verleden heeft gedaan, gebruikt Erdogan alle macht tot zijn beschikking om te proberen de protesten te onderdrukken. Treinstations zijn gesloten, het iconische Taksim -plein van Istanbul is afgezet, voertuigen die proberen te bereiken protestlocaties worden gestopt en bijna 2.000 mensen zijn gearresteerd, waaronder een dozijn journalisten en advocaten. De advocaat van Imamoglu, Mehmet Pehlivan, en de jeugdface van de CHP, de 21-jarige Berkay Gezgin, behoren tot de gearresteerde. Een Zweedse journalist is naar de gevangenis gestuurd en BBC Correspondent Mark Lowen is uitgezet. Met name zijn fotografen specifiek het doelwit om de verspreiding van de beelden van protesten in het land en het buitenland te voorkomen. De Nobelprijswinnaar van Turkije, Orhan Pamuk, die al 50 jaar inwoner van Istanbul is, heeft gezegd: “Ik heb niet zoveel zogenaamde beveiligingsmaatregelen op straat gezien als ik de afgelopen dagen heb.”
Erdogan’s optreden heeft echter tot nu toe niet gewerkt. Het aantal demonstranten is de afgelopen week pas toegenomen, zoals de grote demonstratie op zaterdag aantoonde.
Herhaalt de geschiedenis zich?
De geschiedenis lijkt zich te herhalen. In 1998, terwijl hij nog burgemeester van Istanbul, werd Erdogan gearresteerd op beschuldiging van het aanzetten tot raciale haat en bracht hij vier maanden in de gevangenis door. Zijn arrestatie maakte hem alleen maar populairder en bracht hem naar het nationale toneel. Dat hielp hem later de premier te worden en vervolgens de president van Turkije.
Zet op een soortgelijk lot Imamoglu? Niemand kan het zeker zeggen. Maar de beweging van het Erdogan -regime tegen hem geeft wel aan dat de gevangen Mayor in Istanbul wordt gezien als de grootste politieke bedreiging voor de president. Dagen na de arrestatie van Imamoglu op 19 maart organiseerde zijn CHP -partij een stemming om hem voor het presidentschap te nomineren. Bijna 15 miljoen mensen kwamen landelijk op om op hem te stemmen. Het aantal was meerdere keren groter dan het totale lidmaatschap van zijn partij van minder dan twee miljoen.
Zowel Erdogan als Imamoglu komen uit de Zwarte Zee -regio van Turkije en verhuisden met hun ouders naar Istanbul en groeiden op in de stad. Hoewel Imamoglu populairder is geweest bij secularisten, wordt Erdogan gezien als een held in de regio Anatolië, het Aziatische deel van Turkije en landelijke gebieden. Hij heeft politieke islam gebruikt om zijn basis uit te breiden. De reden dat Erdogan in 1998 werd gearresteerd en gevangengezet, was omdat hij de strikte seculiere principes van de moderne Turkse staat uitdaagde, opgericht door Mustafa Kemal Ataturk, door een gedicht te reciteren: “De moskeeën zijn onze kazerne, de koepels onze helmen, de minaretten onze bajon en de gelovigen onze soldaten.”
Zijn partij was verbannen, maar Erdogan vormde een nieuwe politieke groep na zijn vrijlating. Eenmaal aan de macht breidde hij zijn islamitische basis uit. Eerst als premier uit 2003 en vervolgens als direct gekozen president sinds 2014, heeft Erdogan geprobeerd zichzelf af te schilderen als een democratische islamist. Hij verwijderde het verbod op het dragen van hoofddoekjes. Hij heeft echter ook de Turkse mensen gevraagd om meer kinderen te krijgen. Als vader van vier verklaarde hij dat “geen moslimfamilie” anticonceptie of gezinsplanning zou moeten overwegen. “We zullen onze nakomelingen vermenigvuldigen,” zei hij in mei 2016. Een jaar later deed hij een beroep op Turkse mensen die in Europa woonden om minstens vijf kinderen te krijgen. Hij gelooft ook niet in gelijke rechten voor mannen en vrouwen. Veel Turken zijn niet vertrouwd met dergelijke opvattingen en het politieke islambeleid van Erdogan, omdat ze nog steeds geloven in de seculiere principes van Ataturk.
Controle van de rechterlijke macht
Erdogan had de mislukte militaire staatsgreep van 2016 gebruikt om een enorme klembekleding tegen zijn critici te lanceren. Hij beschuldigde hen ervan geassocieerd te zijn met de Gulen -beweging, geïnspireerd door de leer van de late Turkse moslimgeleerde Fethullah Gulen, die hij ervan beschuldigde achter de coup -poging te zitten.
Hij ontsloeg 1,50.000 mensen uit overheidsposten en arresteerde 50.000, inclusief journalisten, advocaten, studenten en andere critici. Maar de meest verontrustende actie voor Turken was de zuivering in de rechterlijke macht. Meer dan 4.300 rechters werden verwijderd en 1.100 gearresteerd en vervangen door Erdogan -loyalisten en onervaren nieuwkomers. Ongeveer 1.600 advocaten werden vervolgd en bijna 500 kregen lange gevangenisstraffen. De manier waarop rechters worden benoemd, werd ook gewijzigd na het amendement van de grondwet van 2017. De president benoemt nu vier leden van de commissie die rechters inhuren en ontslaan. Zeven leden worden benoemd door het parlement, waar Erdogan een meerderheid heeft, en de resterende twee zijn de minister van Justitie en een van zijn afgevaardigden.
Kan imamoglu een eerlijke proef krijgen?
Om de hierboven gegeven redenen zijn de supporters van Imamoglu niet zeker of hij een eerlijk proces kan krijgen. In zijn verklaringen sinds de arrestatie heeft hij vermeden om de rechterlijke macht te bekritiseren.
De meeste onafhankelijke waarnemers geloven dat de aanklachten tegen hem niet in een eerlijk proces zullen blijven. Maar zullen de rechters van Turkije onpartijdig handelen en rechtvaardigen aan Imamoglu? Of zullen ze meegaan met de wensen van Erdogan, die willen dat zijn tegenstander wordt gediskwalificeerd om te rennen voor het presidentschap? Er is nauwelijks een internationale druk op de Turkse president in de huidige geopolitieke omgeving. De Amerikaanse president Donald Trump staat bekend als een fan. Turkije is lid van de NAVO en de Europese Unie heeft Erdogan nodig vanwege het conflict in Oekraïne. Hij heeft ook goede relaties met de Russische leider, Vladimir Poetin. De andere grote macht, China, staat er niet om bekend uit te spreken tegen repressie.
Dus alleen binnenlandse druk kan enig verschil maken. De toekomst van de Democratie van Turkije lijkt te rusten op de schouders van jonge demonstranten. Twaalf jaar geleden, tijdens de massa -protesten van Gezi Park, toen ze dachten dat ze op het punt stonden geschiedenis te schrijven, verpletterde de Erdogan -regering de opstand op brute wijze. Deze keer worden ze ondersteund door de belangrijkste oppositiepartij van het land, die zes van de zeven grootste steden van Turkije controleert. In Imamoglu hebben ze ook een charismatische leider gevonden. Maar Erdogan controleert het parlement, de rechterlijke macht, het leger, de politie en het grootste deel van de Turkse media. Niemand kan voorspellen wat hij hierna zal doen.
(Naresh Kaushik is een voormalige redacteur bij The Associated Press en BBC News en is gevestigd in Londen)
Disclaimer: dit zijn de persoonlijke meningen van de auteur
